آسیانامه
فصلنامه مرکز پژوهشی آسیا دانشگاه تهران
یادداشت مدیر مسئول: دیپاچه‌ای بر آسیانامه
حامد وفایی، رئیس مرکز پژوهشی آسیا دانشگاه تهران
«برای ما ایرانی‌ها چین کشور بسیار جالب توجهی است، به سبب وجوه مشترک متعدد: روابط فرهنگی و تجاری بسیار قدیم، رویدادهای مشابهی در تاریخ، رگه‌های آسیایی مشترک، همراه با نیازها و مسئله‌های کم و بیش یکسان امروز.»
دکتر محمد علی اسلامی ندوشن
عبارت فوق از سرآغاز طبع دوم «کارنامه سفر چین» مرحوم اسلامی ندوشن که هنوز چند صباحی از رحلتشان به دیار باقی نگذشته وام گرفته شدهاست؛ پرواضح است که می توان نام بسیاری از کشورهای حوزه آسیا از جنوب شرق این خطه کهن تا شمال و مرکز و غرب آن را در عبارت فوق جایگزین «چین» نمود. با مرور کارنامه این عرصه در کشورمان اما درمی‌یابیم که جز چند کشور آسیایی که به سبب جبر جغرافیایی یا ضروریات زمانه مطالعاتی درباره آنها در ایران صورت پذیرفته، پژوهش به معنای حقیقی کلمه در باب بسیاری از کشورهای قاره کهن در ایران زمین به گونه‌ای حیرت آور مغفول مانده و آنقدر که در باب مکاتب غربی، اندیشمندان مغرب زمین یا مسائل جهان مدرن از نظرگاه غربی به تبع رسیده و قلم‌فرسایی شده، شرق و شرقیان جایی در دیدگان پارسیان دوران پسا تجدد نیافته و هر جا هم که سخنی از ایشان بوده، با نقل قولی از منابع دست چندم مطرح شده یا به جهت فربهی مباحث علمی به گرد پای همتایان غربی‌شان هم نرسیده‌است.
این فضا البته تا جایی که به تاثیرات توسعه جهان غرب در دهه‌های اخیر و تاثیرات آن بر جهان معاصر و تمامی ارکان بشری باز می‌گردد، قابل درک و امری طبیعی است اما حق آن است که فضای مطالعات آسیایی و شرق‌شناسی در ایران پس از قاجار، تا به امروز پا را فراتر از این نهاده عملا کارنامه قابل دفاعی را در حوزه مطالعات آسیایی با قرائت ایرانی ارائه نکرده‌است. در این میان گویا طرح راهبرد نگاه به شرق در ایران، واکنشی به همین غفلت تاریخی بزرگ بوده که در پی آن برآمده تا گردن خرد ایرانی را کمی از غرب متمایل به شرق و تحولات و مباحث مرتبط با آن گرداند.
مرور اجمالی وضعیت مطالعات آسیا در ایران امروز خود گواهی روشن است از مدعایی که ذکر آن رفت؛ امروز مطالعات ژاپن به عنوان کشوری که سال‌ها قدرتی برتر در قاره کهن بوده و تا همین چند دهه قبل بسیاری از هموطنان ما را به سوی خویش میخواند، تنها یک مرجع علمی معتبر در ایران دارد که دانشگاه تهران است. مطالعات چین نیز هر چند که به واسطه موج اخیر اقبال به چین شناسی در جهان، به یکباره مورد توجه مراکز علمی کشورمان قرار گرفته، عملا در ایران هنوز از ایام طفولیت به درنیامده و در تمامی دانشگاه‌های کشور یک رشته در مقطع کارشناسی ارشد برای این حوزه تعریف نشده‌است. وضعیت مطالعات هند و طرح قرائتی از هندشناسان ایرانی برای شناسایی بی‌واسطه تمدن عظیم پهنه‌ای که به سبب تاثیرات کلان و قدرت فرهنگی و تمدنی آن به شبه قاره تشبیه شده نیز بهتر از دو مورد دیگر نیست. اوضاع درباره دیگر اعضای خانواده بزرگ آسیا و کشورهایی با اهمیت از جمله سنگاپور، مالزی، کره جنوبی، اندونزی، مغولستان و بسیاری دیگر نیز اگر بدتر از شرایط یاد شده نباشد بهتر نیست! در هم‌نشینی با کارشناسان ایرانی حوزه‌هایی چون آسیای مرکز، قفقاز و حتی همسایگان آسیایی کشورمان از جمله عراق و ترکیه نیز در عین تلاش‌های انجام شده، گلایه‌های بسیاری از نقش واسطه‌ها، ترجمه‌های ناصحیح، تحلیل‌های شتابزده یا حضور پررنگ منابع غربی و غیر آن به گوش می‌رسد.
امروز اما باید طرحی نو درافکند. جریان انتقال پتانسیل قدرت در دنیای معاصر از حوزه آتلانتیک به پهنه پاسیفیک، واقعیتی راهبردی است که بسیاری از کشورها را به سوی طراحی چارچوب‌های پژوهشی در قالب پروژه‌هایی با عناوینی چون «نگاه به شرق» و شبیه به آن سوق داده‌است.
اگر «نگاه به شرق» را مقدمه‌ای برای «شناخت شرق» در گام نخست، و «گفتگوی بی‌واسطه با شرق» در گام دوم و نهایتا «تعاملی حقیقی با شرق» با هدف تامین منافع ملی و تعمیق هم‌افزایی شرقی بدانیم، بی‌تردید تولید محتوای تخصصی، دست اول و قابل استناد برای شکل‌دهی به قرائت پارسی از وجوه مختلف تمدن‌های شرقی که از قضا ما نیز در میان جغرافیایی آن قرار گرفته‌ایم، از اصلی‌ترین رسالت‌های مجامع علمی - پژوهشی میهن عزیزمان خواهد بود.
امروز مطالعات آسیایی نه تنها نیازی غیرقابل انکار که ضرورتی فوری برای تمام جهان است و شکل گیری هسته‌های مطالعاتی با محوریت این حوزه در کشورهای مختلف از ایالات متحده تا کشورهای اروپایی و حتی همسایگان کشورمان گواهی بر این مدعاست. بر همین اساس مرکز پژوهشی آسیای دانشگاه تهران با تشکیل هسته‌های مطالعاتی تحت نظر اساتید مجرب و اعضای هیات علمی محترم دانشگاه تهران و حضور فعال و قابل توجه دانشجویان عزیز گروه‌های مرتبط اقدام نموده و در پی آن است تا بخشی از فعالیت‌های مطالعاتی خود را در قالب رسالت تولید محتوا در «آسیانامه» به تبع برساند.
اینجا در آسیانامه، دانشجویان مسلط به زبان‌های ژاپنی، چینی، کره‌ای و هندی بدون هر گونه واسطه فرهنگی یا زبانی به طور مستقیم زیر نظر اساتید خود و با هدایت مرکز پژوهشی آسیای دانشگاه تهران درباره مسائل مهم کشورهای آسیایی که تا کنون در ایران مغفول بوده‌اند قلم فرسایی خواهند کرد تا در فضایی تخصصی، با روحیه‌ای همگرایانه و دغدغه‌هایی مشترک به خوانشی ایرانی از آسیا دست یابند. اینجا تیمی عالی از خانواده دانشگاه تهران در آسیانامه گرد هم آمده‌اند تا آسیا را بخوانند و برای شما روایت کنند. این تیم پس از برگزاری نشست‌های متعدد بر آن شد تا در فاز نخست با تمرکز بر چهار کشور چین، ژاپن، کره جنوبی و هند کار خود را آغاز کرده و در گام‌های بعدی و آینده‌ای نه چندان دور با تقویت تیم همراهان به پوشش دیگر کشورهای مهم این حوزه نیز بپردازد.
ضرب المثلی چینی می‌گوید کار اگر همچون قطرات آب، بی‌پیرایه، پاک و مداوم باشد، سنگ را نیز یارای مقابله با آن نیست و مرام همراهان آسیانامه نیز اینگونه خواهد بود تا رسالت علمی– فرهنگی خویش را به انجام رسانند. این نسخه از آسیانامه، پیش شماره نخست نشریه‌ای است که آمده تا بماند. مطابق سنتی نانوشته نسخه‌های پیش شماره در چنین مکاتیبی علاوه بر اعلام موجودیت تیمی علاقه‌مند و دراز کردن دست یاری به سوی همراهان ناشناخته برای تعامل، چه به لحاظ محتوا و چه از حیث حجم مطالب تا حدودی رنگ و بوی آزمون و خطا دارد. بر این اساس تیم آسیانامه با افتخار، پذیرای انتقادات و پیشنهادات ارزنده مخاطبان گرانمایه است و دست اساتید و دانشجویان ارجمندی که به هر نحوی در پی همکاری با این مجموعه باشند را به گرمی می‌فشارد و اما سخن در باب مطالعات آسیا و فرهنگ و تمدن‌های این عرصه بحری بی‌انتهاست که همراه یکدیگر با «آسیانامه» به سیر آفاق و انفس در آن خواهیم پرداخت و به تعبیر مولانا جلال الدین «هر که چون ماهی نباشد، جوید او پایان آب، هر که او ماهی بود کی فکرت پایان کند؟»
پیش شماره آسیانامه را به روح بلند استاد فقید دانشگاه تهران دکتر محمد علی اسلامی ندوشن تقدیم می‌کنیم که در روزگاری که کسی در اندیشه آسیاپژوهی نبود، «کارنامه سفر چین» شان به عنوان یکی از آثار متقدم و ارزشمند پارسی در این حوزه قلمی گردید.
اردیبهشت ۱۴۰۱
مخاطبان گرامی برای دسترسی به شماره‌های این فصلنامه می‌توانید از منوی سمت راست این صفحه اقدام نمایید. همچین برای دریافت پیش‌شماره آسیانامه می‌توانید بر روی این پیوند کلیک کنید.
کانال تلگرام آسیانامه: https://t.me/AsiaNameh_ut
پیج اینستاگرام آسیانامه: https://www.instagram.com/asianameh_ut